Koningsdag

Plaats van uitvoering: in de klas en thuis

Nodig: computer, internet, foto’s

Opdracht voor in de klas: Koninginnedag/Koningsdag in heden en verleden

Stap 1 Introduceer het onderwerp, gebruik hiervoor onderstaande achtergrondinformatie en laat de drie onderstaande filmpjes zien. Bespreek de filmpjes: welke verschillen en overeenkomsten vallen de leerlingen op?

Stap 2 Voer met je leerlingen een klassengesprek over de volgende onderwerpen: Hoe vieren de leerlingen zelf Koningsdag? Doen ze mee aan een optocht? Staan ze op de vrijmarkt? Wat doen ze daar? Gaan de leerlingen in oranje gekleed die dag? Eten ze speciale lekkernijen? Welk gevoel hebben de leerlingen bij Koningsdag? Wat vinden ze het leukste onderdeel?

Stap 3 Laat je leerlingen in groepjes interviewvragen bedenken over de tradities toen en nu van Koninginnedag/Koningsdag die ze kunnen stellen aan opa en/of oma. Bijvoorbeeld: Hoe vierden opa en oma Koninginnedag toen zij nog op school zaten?

Stap 4 Leerlingen interviewen hun opa’s en oma’s.

Stap 5 Bespreek de resultaten van de interviews in de klas. Hoe denken de leerlingen zelf over hoe Koningsdag in de toekomst gevierd zal gaan worden?

Tips

Bekijk het boek Nederland door Charlotte Dematons, in dit boek staat een afbeelding over Koningsdag. In het begeleidende boek Duizend dingen over Nederland, pagina 74 t/m 77 staat het een en ander uitgelegd over de Koningsdagtradities.

Benader het streekarchief of heemkundekring bij jou in de buurt: is er nog beeldmateriaal van de vieringen? Laat de leerlingen op Koningsdag zelf foto’s maken en laat ze die vergelijken met het archiefmateriaal.

Achtergrondinformatie voor de leerkracht

Sinds 2013 vieren we Koningsdag. Natuurlijk sta je met je leerlingen stil bij dit feest. Wat vieren we nu precies, waarom doen we dat? Hoe lang bestaat deze traditie en is het altijd op dezelfde manier gevierd? Inspiratie nodig voor een erfgoedles over Koningsdag? Lees eerst onderstaand historisch overzicht over het ontstaan van deze traditie.

Op de nationale feestdag van Nederland vieren we de verjaardag van ons staatshoofd. Meer dan honderd jaar lang was dat een koningin en dus vierden we op haar verjaardag ‘Koninginnedag’. Sinds een paar jaar heeft Nederland weer een koning en dus ook een ‘Koningsdag’. Maar die verjaardag van het staatshoofd werd zeker niet altijd op dezelfde manier gevierd.

Willem-Alexander vierde in 2014, zijn eerste echte Koningsdag, hetzelfde als zijn moeder Beatrix. Met de andere leden van het Koninklijk Huis bezocht hij twee plaatsen, in dit geval Amstelveen en De Rijp. Daar werden ze door de lokale bevolking, die helemaal in het oranje was uitgedost, gastvrij onthaald. Daar deden ze allerlei folkloristische spelletjes, zoals koekhappen en zaklopen. Daar waren ook allerlei Oud-Hollandse versnaperingen te vinden, bijvoorbeeld een glaasje Oranjebitter. En iedereen had een dekentje op straat gelegd om daarop allemaal oude troep uit te stallen, in de hoop het te verkopen aan voorbijgangers. Geen Koninginnedag óf Koningsdag, zónder een vrijmarkt.

Het had niet veel gescheeld of Nederland zou helemaal geen koningshuis meer hebben gehad. En dus ook geen Koningsdag! De laatste koning die we hadden vóór Willem-Alexander maakte er namelijk maar een potje van. Koning Willem III stond zelfs bekend als ‘Koning Gorilla’: hij was zijn leven lang driftig, egoïstisch en boosaardig en kon soms behoorlijk lomp uitvallen. Gelukkig voor de Oranjes nam de hoofdredacteur van de lokale Utrechtse krant in 1885 het initiatief om een eerste ‘Prinsessendag’ te organiseren. Het was op de vijfde verjaardag van Wilhelmina, de enige koningsdochter. Het doel was om met deze nieuwe feestdag de nationale eenheid te bevorderen. Willem III had zijn drie zoons overleefd en het jonge prinsesje was nu de hoop van het Nederlandse koningshuis. Toen de koning vijf jaar later overleed werd Wilhelmina al op tienjarige leeftijd koningin, al nam haar moeder Emma de taken zolang voor haar waar. Op haar achttiende verjaardag, 31 augustus 1898, werd Wilhelmina officieel regerend vorstin.

Koninginnedag werd tijdens de regeerperiode van Wilhelmina weliswaar ieder jaar braaf op haar verjaardag gevierd, met name door de echte Oranjeklanten, maar was nog lang niet zo onomstreden als tegenwoordig. Een groot deel van de Nederlanders vierde liever 1 mei, de Dag van de Arbeid, als nationale feestdag. Wilhelmina en haar familie waren in die tijd ook nooit aanwezig bij de feestelijkheden op ‘hun’ dag. Toch groeiden Nederland en de Oranjes in die tijd langzaamaan meer naar elkaar toe. Die band werd nog veel sterker door de rol die Wilhelmina tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) speelde. Met haar toespraken vanuit Engeland, via Radio Oranje, was zij voor velen in het door de Duitsers bezette Nederland dé rots in de branding. Na de bevrijding zong iedereen dan ook ‘Oranje boven! Leve de koningin!’

Drie jaar na het einde van de oorlog droeg Wilhelmina de kroon over aan haar dochter Juliana. Het koningshuis was populair en Koninginnedag werd onder Juliana een echte officiële feestdag. Voortaan vierden we feest op 30 april, de verjaardag van de nieuwe koningin. Juliana trok echter zelf niet het land in, het volk kwam juist bij haar op bezoek. Nou ja, op bezoek: het volk kwam langs. De hele koninklijke familie stond dan klaar op het bordes van Paleis Soestdijk, terwijl beneden de mensen in een kilometerslange optocht voorbijliepen en cadeaus, vooral bloemen, achterlieten.

Overigens werd er toen ook al wel in de rest van Nederland feestgevierd, zowel door kinderen, als door volwassenen, maar nog niet zo grootschalig als we nu doen. Nadat Beatrix in 1980 de troon overnam van Juliana, handhaafde ze 30 april als datum. Het was een eerbetoon aan haar moeder, maar uiteraard ook gewoon een praktisch besluit. Beatrix is namelijk jarig op 31 januari en dan is het weer in Nederland vaak toch echt te slecht voor een groot evenement buitenshuis. Ook besloot ze het roer om te gooien en op Koninginnedag zélf het land in te trekken en de Nederlanders te ontmoeten. Misschien wel een wijs besluit, want tijdens de inhuldiging van Beatrix waren er grote rellen uitgebroken; lang niet iedereen zat te wachten op de nieuwe koningin.

In de drie decennia dat Beatrix op de troon zat, heeft ze weldoordacht gewerkt aan de populariteit van het koningshuis. Koninginnedag is tijdens haar regeerperiode de traditie geworden zoals wij die tegenwoordig allemaal kennen. In 2014 was het de beurt aan Willem-Alexander. Na 123 jaar aan koninginnen, had Nederland weer eens een koning en dus ook een echte ‘Koningsdag’. Willem-Alexander heeft de datum ietsje aangepast, want hij is immers zelf jarig op 27 april. Ook bezoekt hij voortaan niet twee, maar slechts één plaats. Verder zet hij onze nationale feestdag grotendeels op dezelfde manier voort als zijn moeder Beatrix.

Een nieuw onderdeel zijn de ‘Koningsspelen’, die telkens op de laatste vrijdag voor Koningsdag plaatsvinden. Tijdens deze schoolsportdag mogen scholen zelf bepalen hoe ze de dag willen invullen. Wel wordt tijdens de Koningsspelen op elke school een ‘Koningsontbijt’ geserveerd. Willem-Alexander geeft dan op een van de scholen het startsein voor de sportdag. De koning doet sommige zaken hetzelfde als zijn moeder of oma, maar andere juist weer op zijn eigen manier. Of én hoe deze nationale traditie onder Willem-Alexander verder gaat veranderen, is nu nog niet helemaal te zeggen. We weten het pas echt wanneer Amalia het stokje van hem overneemt. Vieren we dan nog steeds Koninginnedag?